Wie de New Yorkse wijk Williamsburg binnenrijdt, waant zich direct in een andere wereld. In deze volledig op zichzelf staande buurt wonen Joden van de zogenaamde Satmarbeweging. Een extreme, chassidische stroming, die geen enkel contact met de buitenwereld zoekt en een uitgesproken visie op de staat Israël heeft. Wat weten we van hen? Wat geloven ze en hoe staan ze in het leven?
Cultuurshock
De eerste keer dat ik Williamsburg inging, zal ik niet snel vergeten. Het is alsof je een film binnenloopt. Vrouwen achter de kinderwagen met pruik, lange rok en gevolgd door heel veel kroost. Mannen dragen meestal een lange zwarte jas, een hoed of sjtreimel (bontmuts), hebben lange pijpenkrullen en een indrukwekkende baard. Je raakt niet uitgekeken. Maar dat is andersom ook; je bent overduidelijk niet ‘een van hen’. In het begin is dat wat ongemakkelijk. Het voelt alsof je ongewenst hun wereld binnendringt en waarschijnlijk ervaren de Satmars dat ook wel zo. Ze willen namelijk zo min mogelijk contact met de ‘zondige’ buitenwereld en leven daarom volledig geïsoleerd. Behalve dat de Satmars hun eigen koosjere winkels hebben, rijdt sinds 1973 hun eigen busmaatschappij tussen Williamsburg en Borough Park, de andere (ultra)orthodoxe Joodse wijk. Net als in de synagoge zitten mannen en vrouwen in de bus netjes gescheiden.
Geschiedenis
De Satmars zijn afkomstig uit Satu Mare, een stad in Roemenië, waarnaar ze ook vernoemd zijn. Oorspronkelijk stonden de Satmars bekend als ‘Sighet’. Hun oorspronkelijke leider, rabbijn Joel Teitelbaum (1887-1979), wist ternauwernood de Holocaust te overleven. Hij behoort tot een van de 1700 Joden die werden gered door de zionistische leider Rudolph Kastner. Na zijn redding reist Teitelbaum eerst naar Jeruzalem om zich in 1947 met andere Holocaustoverlevenden in de New Yorkse wijk Williamsburg te vestigen. De Satmars zijn door de jaren heen flink in aantal toegenomen. Wereldwijd wordt hun aantal geschat op 120.000, waarvan er maar liefst 40.000 in New York wonen. In de omgeving van New York heeft de beweging ook een eigen dorp, Kiryas Joel genaamd, dat nog eens 13.000 inwoners telt. Verder zijn de Satmars te vinden in Antwerpen, Londen, Buenos Aires en zelfs in Jeruzalem.
Antizionistische positie
Ja, zelfs in Jeruzalem! En dat is bijzonder, want de Satmarbeweging staat vooral bekend om hun extreem antizionistische ideeën. Ondanks dat Joel Teitelbaum tijdens de Holocaust nota bene door een zionist werd gered, was hij een onverbiddelijk tegenstander van de zionistische beweging. Hij schreef er zelfs een boek over: Vayoel Moshe. De kern van Teitelbaums ideeën gaat terug naar een passage uit de Talmoed (Kesubos 111a), waar verklaard wordt dat de Heere het volk “drie eden” oplegde. 1) Israël mag niet onder geweld terugkeren naar het land; 2) Israël mag niet tegen andere volken in opstand komen; 3) De volken mogen Israël niet met harde hand onderwerpen. Teitelbaum vindt de stichting van de staat Israël dan ook een misstap en een daad van ongeduld. Volgens hem moet het Joodse volk eerst tot bekering komen om pas daarna onder leiding van de Messias naar het land terug te keren. Ook beschouwt Teitelbaum de Holocaust en het voortdurende bloedvergieten in het Heilige Land als een directe straf van God. Bloedvergieten zou de komst van de Messias alleen maar belemmeren. Als het volk zich niet bekeert dan kan – zo menen de Satmars - de Heere hen opnieuw uit het land werpen.
Anti-Israël
Satmars mogen dan ook niet de seculiere staat Israël steunen. Dit zet hen vanzelfsprekend op gespannen voet met andere Joodse stromingen. Sommige volgelingen gaan zelfs zo ver dat ze de oprichting van een Palestijnse staat zouden toejuichen. Ook doen ze mee aan allerlei anti-Israëldemonstraties. Toch zijn ze nog niet zo extreem als bijvoorbeeld de ultraorthodoxe Neturei Karta beweging, die in 2007 zelfs naar Iran is gereisd om steun te betuigen aan de toenmalige president Ahmedinejad.
Jiddisch
De Satmars spreken geen Ivriet (modern Hebreeuws). Ze doen dat enerzijds om hun ongenoegen tegen de staat Israël te uiten en anderzijds omdat ze menen dat Hebreeuws een heilige taal is, die niet zomaar voor alledaagse dingen gebruikt kan worden. Hun voertaal is dan ook Jiddisch. Zelfs bekende spelletjes als Monopoly en Mens erger je niet zijn in deze taal verkrijgbaar. Men heeft ook eigen spellen ontwikkeld om kinderen op jonge leeftijd de Joodse traditie en cultuur bij te brengen. Zo leert het spel Handl Ehrlikh (Handel Eerlijk) jonge Satmarmeisjes het zuivere Joodse pad te bewandelen.
Splitsing
In 1979 overlijdt Joel Teitelbaum. Zijn neef Moshe Teitelbaum neemt het stokje over. Als in 2006 ook hij overlijdt, begint het te rommelen binnen de Satmarbeweging. De zonen van Moshe raken verwikkeld in een hevige strijd over de opvolging van hun vader. Moshe’s zoon Aharon heeft zijn volgelingen voornamelijk in het dorp Kiryas Joel; Zalman, de andere zoon, voornamelijk in Williamsburg en Borough Park. Er lopen tussen beide partijen nog steeds allerlei rechtszaken over kwesties waar seculiere rechtbanken hun vingers liever niet aan branden.
Armoede
Het geboortecijfer binnen de Satmarbeweging is een van de hoogste van Amerika. Een Satmarfamilie bestaat uit gemiddeld tien kinderen. Door de grote gezinnen en de lage werkgelegenheid is er veel armoede. Zo leeft circa tweederde van de Satmars onder de armoedegrens en ontvangt maar liefst 40 procent van hen voedselbonnen.
Gebed
Doordat de Satmarbeweging met een sterke sociale controle heel gesloten is, blijft het moeilijk om hen met het Evangelie te bereiken. Het is dan ook belangrijk om voor hen te bidden, want ook in deze gemeenschap bevinden zich zoekende zielen. Eerder dit jaar volgde ik een seminar over (ultra)orthodoxe jongeren die hun gemeenschap hadden verlaten. Ik raakte daar aan de praat met Levi, die vertelde dat hij pas over zijn orthodoxe leefwijze ging nadenken, nadat hij een periode uit de gemeenschap weg was. Helaas heeft het bij hem geresulteerd in een grote aversie tegen alles wat met religie te maken heeft en is hij volledig opgegaan in alles wat de wereld te bieden heeft. En Levi is beslist niet de enige. Onder de nieuwe generatie zijn velen weg gegaan. Ze worden dan vaak uit hun gemeenschap verbannen en raken letterlijk alles en iedereen kwijt. Laten we blijven bidden dat nog velen de ware rust en vrede in hun Messias, de Heere Jezus, zullen vinden, en laten we - evenals de Heere Jezus - met ontferming bewogen zijn “... over hen, omdat zij vermoeid en verstrooid waren, zoals schapen die geen herder hebben. Toen zei Hij tegen Zijn discipelen: De oogst is wel groot, maar er zijn weinig arbeiders. Bid daarom tot de Heere van de oogst dat Hij arbeiders in Zijn oogst uitzendt” (Matt. 9:36-38).
Lees verder in deze serie:
Deel 1: wie zijn de Charediem?
Deel 2: de geschiedenis van de charediem
Deel 3: Lubavitcher-Chabad: de zendelingen van de Rebbe
Deel 6: de toekomst van de Charediem
Deel dit artikel via
