Wanneer er een lezing wordt gegeven over het Joodse volk, verschijnen al snel de bekende foto’s van mannen in lange zwarte jassen, met pijpenkrullen, lange baarden en indrukwekkende hoeden of streimels (bontmutsen). Maar wie zijn deze ultraorthodoxe Joden? Wat weten over hen? In deze serie gaan we in op de geschiedenis, de verschillende stromingen en allerlei aspecten van hun dagelijks leven. We beginnen met een inleidend artikel.
Explosie aan groei
Volgens officiële cijfers uit 2011 wonen er in Brooklyn (New York) 561.000 Joden (op 2,5 miljoen inwoners, dus ruim 20 procent). Maar door de groei van met name de ultraorthodoxe kinderrijke gezinnen, wordt hun aantal inmiddels geschat op ruim 600.000, een kwart van de bevolking. Niet vreemd dus dat er een grote woningnood is ontstaan, die men probeert op te lossen door huizen rondom hun woonwijken te kopen. Deze groeiende wijken zijn haast nog Joodser dan Israël. Op vrijdagavond loeit de sirene ter aankondiging van de sabbat en tijdens Soekot (Loofhuttenfeest) zijn het aantal hutjes (soeka’s) op de daken ontelbaar. De ultraorthodoxe Joden zijn dan ook de snelst groeiende groep binnen het Jodendom. Ze vormen nu 6 procent van de Amerikaanse Joden, maar verdubbelen vanwege hun kinderaantal iedere 20 jaar. Zo krijgen niet-orthodoxe Joden gemiddeld zo’n twee kinderen per gezin, orthodoxe Joden vier, maar de ultraorthodoxen maar liefst ruim acht kinderen per gezin! Daarbij komt dat er, in tegenstelling tot de andere stromingen, relatief weinig afhakers zijn.
Ben Goerion
Ook in Israël groeit de ultraorthodoxe gemeenschap explosief. Ze vormen nu nog 14 procent van de Joodse bevolking, maar groeien evenals in Amerika gestaag door. Zo verwacht het Israëlisch Centraal Bureau voor statistiek dat in 2025 18 procent van de Israëli’s ultraorthodox zal zijn, in 2035 23 procent en in 2065 maar liefst 40 procent! Toen in 1948 de staat Israël werd uitgeroepen kregen de (ultra)orthodoxen allerlei in de wet vastgelegde privileges, ook wel ‘de Status Quo’ genoemd. De bekendste vrijstelling is die van de militaire dienstplicht. Ben Goerion had de enorme groei van de ultraorthodoxen nooit verwacht. Mea Shearim beschouwde hij als een soort toekomstig openluchtmuseum voor toeristen, zoals de Amish in Amerika. Een grote onderschatting dus. Daarbij winnen ze door hun eigen opgerichte politieke partijen flink aan invloed. Net als in Nederland zijn het vaak de kleine politieke partijen die een belangrijke rol in het coalitieproces kunnen spelen, en daardoor over relatief veel macht beschikken. In Amerika is het kiessysteem anders. Toch zie je dat de ultraorthodoxen een belangrijke electorale doelgroep bij presidentsverkiezingen zijn. Verkiezingen vergroten op hun beurt weer de invloed van de rabbijnen die de leden van hun synagoge van stemadvies voorzien.
De Charediem
Tot nu toe gebruiken we het woord ‘ultraorthodoxen’. In Israël gebruikt men veelal het woord ‘charediem’. In ons taalgebruik hebben we het dan over ‘het charedisch Jodendom’. Het woord is ontleend aan Jesaja 66:5: “Hoor het woord van de HEERE, u die beeft voor Zijn woord: Uw broeders die u haten, die u verstoten vanwege Mijn Naam, zeggen: Laat de HEERE verheerlijkt worden! Maar Hij zal verschijnen tot uw blijdschap, zíj daarentegen zullen beschaamd worden”. Charediem betekent ‘de bevenden’, zij die beven voor het Woord van God. In de praktijk beven zij echter vooral voor de Talmoed en andere rabbijnse geschriften.
Chassidiem en Mitnagdiem
De woorden ‘ultraorthodox’ en ‘charediem’ zijn dus vooral overkoepelend en kun je onderverdelen in twee hoofdstromingen: de chassidiem en de mitnagdiem2. Deze laatste groep behoort tot het zogenaamde Litouws Jodendom. Beide stromingen zijn in de achttiende eeuw in Oost-Europa ontstaan. De belangrijkste grondlegger van het chassidisme is Ben Eliëzer, ook wel bekend als de Ba’al Shem Tov (1698- 1760). Hij was een wonderwerker die zich liet leiden door de kabbala. Het chassidisme bestaat vervolgens weer uit veel verschillende stromingen, die allemaal hun eigen leider (rebbe) hebben. De positie van de rebbe is meestal erfelijk bepaald en gaat dus over van vader op zoon. De mitnagdiem (letterlijk: tegenstanders) zijn volgelingen van de Gaon van Vilna (1720-1797). Zij verzetten zich juist tegen het gedachtegoed van de Ba’al Shem Tov. In het Jiddisch worden ze ook wel ‘litvish’ en ‘yeshivish’ genoemd. In het volgende artikel gaan we uitgebreider op de geschiedenis van beide stromingen in.
De Holocaust
Veel mensen realiseren zich niet dat de charediem een zeer getraumatiseerde groep is. Voor de Tweede Wereld- oorlog leefden ze vooral in Oost-Europa en werden ze slachtoffer van het verschrikkelijke naziregime. Een aantal chassidische rabbijnse dynastieën werden totaal uitge- roeid. Degenen die het overleefden, trokken met name richting Amerika. Bij de seculiere en orthodoxe Joden in Amerika heeft de Holocaust veelal een wat minder traumatissche lading dan bij het Europese jodendom. Dat neemt niet weg dat de charediem sterk door de Holocaust zijn geobsedeerd. Zij beschouwen deze namelijk als een straf van God voor het verlaten van de Thora. Door kinderrijke gezinnen hopen ze de zo tragisch verloren gegane Joodse populatie te herstellen.
Dit maakt ons dan ook extra bewogen voor deze gebroken gemeenschap die naar de mens gesproken bijna onmogelijk te bereiken is met de liefde van Gods Zoon. Toch lopen steeds meer jonge charediem vast in de gemeenschap en zijn zoekende. Degenen die de gemeenschap verlaten, zijn vaak zo wars van religie dat ze volledig opgaan in de wereld. Laat ons gebed zijn dat ze de onvoorwaardelijke liefde van hun Messias, de Heere Jezus Christus, mogen leren kennen.
Speciaal voor de Charediem ontwikkelen we materialen in het Jiddisch, de taal die veel ultraorthodoxe Joden lezen. In maart van 2021 hebben we 6000 exemplaren van het Mattheüsevangelie in klein formaat drukken. De uitgave is zó klein dat hij makkelijk in de binnenzak is te steken. Het doel is om deze zeer gesloten groep kennis te laten maken met het Joodse karakter van het Nieuwe Testament. In 2018 hebben we een tweetalige uitgave van de Hebreeënbrief in het Hebreeuws-Jiddisch uitgebracht. Bekijk de projecten >>
Lees verder in deze serie:
Deel 2: de geschiedenis van de charediem
Deel 3: Lubavitcher-Chabad: de zendelingen van de Rebbe
Deel 6: de toekomst van de Charediem
Voetnoten:
1. Meervoud van mezoeza, een kokertje met daarin de teksten uit Deut. 6:4-9 en 11:13-21
2. In Israël wordt er nog een derde onderscheid gemaakt, namelijk de Sefardische charediem.
Deel dit artikel via
