De nederzettingen

Een mandaat voor Palestina

Na de Eerste Wereldoorlog (1914–1919) valt het doek voor het Ottomaanse Rijk. Als een van de grote verliezers van deze gruwelijke oorlog moet deze voormalige grootmacht massaal grondgebied afstaan aan de geallieerden. De grenzen binnen het Midden Oosten worden daardoor grotendeels opnieuw bepaald. In 1920 stelt de Volkenbond (de voorloper van de Verenigde Naties) mandaten in voor de voormalige Ottomaanse territoria.
Deze mandaatgebieden worden geannexeerd en onder geallieerde voogdij geplaatst. Syrië en Libanon vallen in handen van de Fransen. Irak en Palestina komen onder Britse heerschappij. Jeruzalem is dan precies vier eeuwen in handen geweest van de Turken.

Een Joodse thuishaven

Het mandaatgebied Palestina krijgt door de Volkenbond een A-status toegekend. Dit betekent dat het op den duur in aanmerking zal komen voor onafhankelijk bestuur. Ook wordt het Turkse verbod op Joodse immigratie naar Palestina in 1922 opgeheven. Er moet namelijk een nieuwe Joodse thuishaven gecreëerd worden. Deze thuishaven is oorspronkelijk veel groter dan de huidige grenzen van Israël en omvat ook het gebied ten oosten van de Jordaanrivier (zie afbeelding). Maar als de situatie het niet toelaat en er niet genoeg Joden in het gebied zijn, mag er een scheiding aangebracht worden tussen oost en west. Echter, dit doen de Britten vrijwel onmiddellijk en zo ontstaat in 1923 Transjordanië. In 1946 wordt dit gebied het onafhankelijke koninkrijk Jordanië. Israël zal twee jaar later ontstaan.

De groene lijn

Na het uitroepen van de staat Israël in 1948 volgt de Onafhankelijkheidsoorlog. Een Arabische coalitie van Egypte, Jordanië, Libanon en Syrië vallen het mandaatgebied binnen om de stichting van de Joodse staat te voorkomen.
Israël houdt dapper stand en in 1949 volgen onderhandelingen met de Arabische coalitie. Er worden wapenstilstandgrenzen getrokken bij Gaza en de Westbank. Omdat er tijdens de onderhandelingen groene inkt werd gebruikt om deze grenzen op een landkaart te markeren, wordt dit de groene lijn genoemd (zie afbeelding). Tot 1967 zijn dit de de-facto grenzen van de staat Israël, maar feitelijk zijn het geen staatsgrenzen. Ze geven alleen aan tot waar Israël de legers van Jordanië en Egypte verdreven heeft. Egypte bezet op dat moment de Gazastrook; Jordanië de Westbank.

Bezet gebied

In 1967 wordt Israël weer aangevallen. Dit keer zijn het Egypte, Syrië en Jordanië. In deze Zesdaagse Oorlog slaat Israël hard terug. Naast de Westbank, de Gazastrook en Oost-Jeruzalem worden ook de Sinaï en de Syrische Golanhoogten veroverd. De Sinaï wordt aan Egypte teruggeven in ruil voor een vredesverdrag. Tot op vandaag de dag heeft Israël de andere gebieden in handen (Gaza valt sinds 1993 volledig onder de Palestijnse autoriteiten, maar wordt door het internationale gerechtshof nog steeds gezien als bezet gebied).
In een aantal van deze gebieden is Israël ook woningen gaan bouwen. De bouw van die woningen is volgens de internationale gemeenschap illegaal. Volgens hen heeft Israël geen recht heeft om daar te zijn, noch om daar te bouwen. Een nederzetting is dus een Israëlische woongemeenschap op grondgebied dat volgens de internationale gemeenschap toebehoort aan Palestina en Syrië. Israël beschouwt de Westbank en de Gazastrook echter als betwist grondgebied, omdat ze voor 1967 aan geen enkele soevereine macht toebehoorden. Een en ander valt ook terug te herleiden tot de eerdergenoemde mandaten. Hoewel deze in principe zijn afgelopen, kunnen ze niet ongeldig worden verklaard zonder dat daarbij alle grenzen in het Midden-Oosten ter discussie komen te staan.
Volgens het oude mandaat is de claim van Israël op de Westbank en de Gazastrook dus even gerechtvaardigd als bijvoorbeeld de claim op Tel Aviv.

VN resolutie 2334

Als belangrijkste juridische argument tegen de nederzettingen wordt altijd verwezen naar het vierde verdrag van Geneve (art. 49). Dit verdrag verbiedt onder andere het verplaatsen van burgers van en naar bezette gebieden. Dit zou de nederzettingen illegaal maken, maar de tekst blijkt zeer moeilijk toepasbaar op de ingewikkelde politieke situatie in Israël.
In december 2016 is echter door de VN Veiligheidsraad een nieuwe resolutie aangenomen. In deze resolutie staat onder meer dat Israëls militaire bezetting sinds 1967 een schending is van het internationale recht.
Er wordt geëist dat de bouw van nederzettingen per direct stopt en dat dit essentieel is voor een eventuele tweestatenoplossing. Ook zal de VN geen enkele verandering van de Israëlische staatsgrenzen erkennen die sinds 1967 gelden, behalve wanneer de betrokken partijen dit in de toekomst wederzijds bepalen. Het burgergeweld en de terreur in de conflictgebieden moet bovendien stoppen.
Hoewel de resolutie geen sancties heeft bepaald voor Israël en eigenlijk niet eens een rechtsbindende macht heeft, is de situatie op scherp komen te staan. De internationale gemeenschap heeft een duidelijk signaal afgegeven dat de bouw van nederzettingen niet meer wordt getolereerd.

Waar zijn de nederzettingen?

In totaal wonen er meer dan 600.000 Israëlische kolonisten in de nederzettingen. Verreweg de meeste daarvan zijn Joods. Israël maakt onderscheid tussen legale nederzettingen (jeshuviem) en illegale buitenposten (ma’ahaziem). Laatstgenoemden zijn woongebieden die zonder toestemming van de regering zijn gebouwd. Wanneer een buitenpost is gebouwd op privéland wordt het meestal ontruimd door de overheid. Een buitenpost gebouwd op staatsgrond kan de overheid legaliseren tot nederzetting. Dit onderscheid wordt overigens door de internationale gemeenschap niet erkend. Zij veroordelen elke activiteit van kolonialisme.
In de Westbank wonen 400.000 kolonisten in 126 officiële nederzettingen en ongeveer honderd buitenposten. Daarnaast zijn er ongeveer 200.000 woonachtig in Oost-Jeruzalem. In de Gazastrook zijn geen nederzettingen meer sinds 2005.
Op de Golanhoogten zijn er 30 nederzettingen met ongeveer 20.000 mensen. De territoriale claim op de Golanhoogten is overigens veel zwakker dan op de andere gebieden. Toch hoor je er zelden iets over in de media. Het duidt erop dat er veel meer factoren meespelen dan alleen de handhaving van het internationaal recht.

Verdeeldheid

De kolonisten komen naar de Westbank en Oost-Jeruzalem om uiteenlopende redenen. Sommigen zijn er voor de godsdienstige zaak. De Westbank valt volgens hen onder de Bijbelse grenzen van Israël, Juda en Samaria. Zij zien hun aanwezigheid als de vervulling van de oudtestamentische profetieën. Anderen zijn er vanuit een meer seculiere zionistische overtuiging. De nederzettingen moeten er zijn om de veiligheid van de Israëlische staat te waarborgen. Ook zijn er Joodse families die terug willen naar de gebieden waar hun voorouders tot 1948 woonden. Anderen zijn er simpelweg voor de goedkope huisvesting.

Voor de Palestijnen is elke Israëliër in de Westbank en Oost-Jeruzalem er eentje te veel. Volgens hen wordt het grondgebied stukje bij beetje afgenomen door de ‘eeuwige bezetter’ Israël. Het leidt tot voortdurende spanningen, provocaties en geweld. De nederzettingen zijn het symbool voor alles wat de vrede in de weg staat. De Palestijnse autoriteiten eisen dan ook dat Israël de bouw stopzet als voorwaarde voor eventuele nieuwe vredesonderhandelingen.
Niet vreemd dus dat de situatie voor verdeeldheid zorgt in de Israëlische maatschappij. In een recente peiling (juni 2016) was bijvoorbeeld 41,3 procent van de ondervraagde Israëli’s voor het verlaten van de bezette gebieden, 47,6 was tegen en de overige 11,1 procent wist het niet. Bovendien zijn er grote Israëlische organisaties zoals Peace Now en B’tzelem die al jaren actievoeren tegen de nederzettingen.

Wat nu?

De reden waarom resolutie 2334 kon worden aangenomen was omdat de VS zich onthield van stemmen. Het was een optelsom van de moeizame relatie tussen de Obama-administratie en de Israëlische regering. Men kijkt inmiddels weer met spanning toe naar wat er zal verschijnen op het wereldtoneel. Het vredesproces gaat door, maar er bestaat geen voor de hand liggende oplossing waarmee iedereen tevreden kan zijn. En zoals over de meeste hete hangijzers in het Midden-Oosten doen er ontzettend veel meningen de ronde. Laat ik er dan ook één geven ter afsluiting: Waar mensen elkaar laten lijden, wordt God nooit gediend. Bid dus voor Israëls vrede.